به عنوان اولین پست آموزشی سایت، تصمیم گرفته شد تا به صورت خلاصه، نحوه نصب اُپنفوم روی سیستم عامل اوبونتو، از مهمترین توزیع های لینوکس، توضیح داده شود.اُپنفوم به دو صورت Source Code و Pre-Compiled برای دانلود موجود است. هر دوی این نسخه ها کاملا از لحاظ محتوی یکسان بوده و همچنین قابلیت تغییر کد را دارند. اما فرق آنها در نحوه نصب و استفاده آنهاست.

نسخه Pre-Compiled همان نسخه ای است که بیشتر تازه کاران از آن استفاده می کنند. این نسخه از قبل کمپایل شده و می توان آن را به راحتی روی سیستم عامل مورد نظر نصب کرد. منظور از Compile شدن در برنامه نویسی، ترجمه کد نوشته شده توسط انسان به زبان ماشین است. عمل کمپایل شدن، خود زمانی را صرف می کند، اما نسخه های Pre-Compiled یا از پیش کمپایل شده، این بازه زمانی را حذف کرده و تنها به نصب نرم افزار خواهند پرداخت. در این آموزش، از این روش برای نصب اُپنفوم استفاده خواهد که در ادامه گفته می شود.

نسخه Source Code نسخه ای است که هنوز کمپایل نشده و کاربر باید ابتدا این عمل را انجام دهد. اما چه مزیتی در این نسخه وجود دارد؟ مزیت آن است که کاربر می تواند قبل از کمپایل کردن کد، آن را به میل خود تغییر دهد و سپس آن را در محل مورد نظر خود نصب کند. در نسخه Pre-Compiled، نرم افزار اُپنفوم در یک مکان خاص که در ادامه به آن اشاره خواهد شد، نصب می شود. همچنین به دلیل اینکه نسخه Source Code معمولا در محلی به جز Root لینوکس نصب می شود، می توان بدون کسب اجازه از ادمین لینوکس، به کد اصلی دسترسی داشت. توسعه دهندگان لینوکس معمولا از این نسخه برای خود استفاده می کنند. بنابراین اگر فکر می کنید در اُپنفوم حرفه ای هستید، بهتر است از این روش استفاده کنید!

اما کدام نسخه از لینوکس برای ما مناسب تر است؟ ابتدا باید نسخه های مختلف لینوکس رو بشناسید. بهتر است قبل از هرچیز سری به ویکی پدیا بزنید و کمی در مورد سیستم عامل لینوکس سواد خود را افزایش دهید. سیستم عامل لینوکس همانند ویندوز نیست و بسیار حرفه ای تر و گسترده تر از آن است. سیستم عامل لینوکس خود دارای ده ها و شاید صدها توزیع مختلف می باشد. از جمله توزیع های مهم آن می توان به Ubuntu، RedHat، Arch Linux، Cent OS و Fedora اشاره کرد. اما محبوبترین این توزیع ها همان اوبونتوی دوست داشتنی ست!

اوبنوتو هر شش ماه یکبار یک نسخه جدید ارائه می کند. بنابر همین شماره نسخه نیز تعیین می شود. برای مثال اوبونتوی 14.04 یعنی نسخه ای از سیستم عامل اوبونتو که در ماه چهارم از سال 2014 میلادی منتشر شده است. در حال حاضر جدیدترین نسخه اوبونتو 15.10 می باشد که در ماه اکتبر 2015 منتشر شده است. اما نکته بسیار مهم مدت محدود پشتیبانی هر یک از این نسخه هاست. اگر با سیستم عامل لینوکس کمی آشنایی داشته باشید حتما می دانید که این سیستم عامل بر پایه پکیج ها کار می کند. هر برنامه و یا کتابخانه جدیدی در قالب یک پکیج برای نسخه های مختلف این سیستم عامل منتشر می شود. اما آپدیت این پکیج ها تاریخ انقضا دارد. شرکت تولید کننده سیستم عامل لینوکس پشتیبانی 9 ماهه از هرکدام از نسخه های خود را تضمین کرده، اما متاسفانه بعد از این 9 ماه شما قادر به آپدیت پکیج های خود نخواهید بود (البته راه حل هایی وجود دارد.) و به ناچار باید اوبونتوی خود را آپگرید کنید. اما آپگریدی که دردسرهای فراوانی را به دنبال دارد. مخصوصا برای ما فومِرها! با آپگرید ممکن است تمام سیستم عامل به هم بخورد و بعضی از پکیج ها سازگاری مناسب با نسخه جدیدی اوبونتو را نداشته باشند. اما برای رفع این مشکل، شرکت کانونیکال Ltd. (پشتیبان اوبونتو) هر چهار نسخه یک بار، یک نسخه از اوبونتو را ارائه می دهد که به آن برچسب LTS زده است. LTS به معنای Long Term Support می باشد. این نسخه ها قادر به آپدیت پکیج ها تا 5 سال را دارند! بنابراین از این نظر نگرانی برطرف می شود. نسخه های 8.04، 10.04، 12.04 و آخرین نسخه 14.04 از این قسم هستند. به زودی و در حدود 5 ماه آینده، نسخه 16.04 LTS نیز به کاربران ارائه می شود. اما تا ارائه شدن این نسخه می توان از همان نسخه 14.04 استفاده کرد. بنابراین اصلا اینطور فکر نکنید که نسخه 15.10 جدیدتر و بهتر است و در نتیجه خاطرات خوشی برای شما به جا خواهد گذاشت! از اینجا می توانید نسخه 14.04 اوبونتو را دانلود کنید. به 32 یا 64 بیتی بودن نسخه هم توجه کنید.

خوشبختانه کدهای از قبل کمپایل شده اُپنفوم برای سیستم عامل اوبونتو، موجود است. اُپنفوم در هر بار انتشار نسخه جدیدش، این کدها را در سایت خود قرار می دهد. معمولا هر نسخه از اُپنفوم قابلیت نصب بر روی چندین نسخه از اوبونتو مخصوصا نسخه های LTS را دارند.

اما بعد از این همه توضیح می رسیم به نحوه نصب اُپنفوم. نحوه نصب اُپنفوم به صورت کامل در سایت اصلی آن آموزش داده شده است و از اینجا می توانید آن را مشاهده کنید.

در اینجا هم دقیقا همین آموزش اما به زبان ساده تر برای کاربران تازه کار، ارائه می شود. نسخه 3.0 نرم افزار اُپنفوم برای دو نسخه 14.04 و 15.10 اوبونتو آماده شده است. اگر نسخه اوبونتوی شما این نیست و نمی توانید آن را تغییر دهید می توانید از روش کمپایل کردن Source Code برای نصب اُپنفوم روی سیستم عامل خود اقدام کنید.

خیلی از افراد این سوال رو از من پرسند که آیا می توان اُپنفوم را به صورت آفلاین نصب کرد؟ جواب مثبت است اما فعلا نه برای تازه کاران. نصب آفلاین نیازمند مهارت اندکی در لینوکس و ترمینال آن دارد. شاید در آینده ای نه چندان دور آموزش چنین نصبی در سایت گذاشته شود. پس بنابراین در اینجا برای نصب اُپنفوم لازم است تا به اینترنت متصل باشید. حواستان باشد که حداقل لازم خواهد بود تا حدود 400 مگابایت از اینترنت دانلود کنید. بنابراین اگر شما هم مثل من، دلتان به حال حجم ترافیکتان می سوزد، از دانلود شبانه خود استفاده کنید! اگر هم که دانلود شبانه ندارید، باید 400 مگابایت قربانی کنید!

نصب اُپنفوم بر خلاف تصور خیلی ها، اصلا هم سخت نیست. چند دستوری بیشتر لازم نیست که وارد کنید و در ادامه تمام کارها به صورت خودکار انجام خواهد شد. قبل از شروع به دانلود و نصب لازم است تا نام پکیج نرم افزار به لیست پکیج های اوبونتوی شما وارد شود. بنابراین در همین ابتدای کار یک ترمینال (Terminal) باز کنید. مهمترین جزء یک سیستم عامل لینوکسی همین ترمینال است که در ادامه بحث ها با آن آشنا خواهید شد. برای باز کردن ترمینال می توانید از ترکیب کلید های Ctrl+Alt+T استفاده کنید. پس از باز کردن ترمینال کد زیر را در آن کپی و پیست کنید. دقت کنید که میانبرهای کپی/پیست در ترمینال متفاوتند. کافیست یک کلید Shift به میانبرهای قبلی اضافه کنید. یعنی Ctrl+Shift+C برای کپی و Ctrl+Shift+V برای پیست کردن.

sudo add-apt-repository http://www.OpenFOAM.org/download/ubuntu

حالا لازم هست تا لیست پکیج های کل اوبونتو آپدیت بشه، که البته یکی از این پکیج ها همان اُپنفوم هست:

sudo apt-get update

حالا به راحتی می توان شروع به دانلود نسخه از قبل کمپایل شده اُپنفوم کرد:

sudo apt-get install openfoam30

با اجرای این دستور ترمینال از شما سوال خواهد کرد که آیا مطمئن به نصب این نرم افزار هستید یا نه که با تایپ کردن حرف y، این کار رو تایید می کنید. همچنین ممکنه به خاطر عدم شناخت اوبونتو از اُپنفوم یک سوال دیگری مبنی بر تایید اعتماد شما به این نرم افزار از شما پرسیده بشه که باز هم می تونید مثل بالا، جواب مثبت (!) بدید. اینجا باید مطمئن باشید که پکیج های مربوط به اُپنفوم به خوبی دانلود و نصب شدند. معمولا بعد از دانلود کامل، چندین خط کد به صورت خودکار اجرا میشند و در نهایت بدون هیچ خطایی، ترمینال آماده گرفتن دستور بعدی خواهد بود. در صورتی که با خطایی همچون خطای زیر مواجه شدید:

E: Unable to fetch some archives

مطمئن باشید که هنوز دانلود کامل نشده و احتمالا مشکل از اینترنت شماست. اما نگران نباشید. هر خطایی رخ داد، دوباره و شاید با یک اینترنت جدید، دستور نصب اُپنفوم رو تکرار کنید. بعد از نصب کامل اُپنفوم لازم هست تا نرم افزار پاراویو هم در کنار اُپنفوم نصب شود.

sudo apt-get install paraviewopenfoam44

دوباره همان روند تایید اینجا هم ادامه پیدا می کنه. دقت کنید که paraviewopenfoam44 با paraview فرق می کنه. بعدا در این رابطه مطلب گذاشته خواهد شد. و اما بعد از دانلود و نصب موفقیت آمیز، یک مرحله تا انتها همچنان باقی مانده. اُپنفوم نرم افزاری هست که با ترمینال لینوکس کار می کنه بنابراین لازم هست تا دستوراتش در این ترمینال لود بشه. اما ترمینال لینوکس هر دفعه قبل از باز شدن، فایلی رو چک می کنه تا ببینه آیا دستور جدیدی به دستورات قبلی اضافه شده یا خیر. بنابراین لازم هست تا دستورات اُپنفوم در این فایل فراخوانی بشند. این فایل در پوشه Home اوبونتو قرار داره و نام اون .bashrc هست.این فایل به دلیل اینکه در ابتدای نام خود داری . (نقطه) هست، یک فایل مخفی محسوب میشه. اما برای اینکه اون رو بتونید ببینید، کافیه به پوشه Home خودتون برید و کلیدهای Ctrl+H رو فشار بدید. حال اگر روی فایل کلیک کنید، این فایل در داخل یک نرم افزاری به نام Gedit (شبیه به NotePad در ویندوز) باز خواهد شد. همه این مراحل باز کردن فایل در این نرم افزار رو میشه به راحتی با یک دستور هم انجام داد. کافیه دستور زیر رو در ترمینال وارد کنید:

gedit ~/.bashrc

حالا به انتهای این فایل برید و کد زیر رو به اون اضافه کنید. در نهایت فایل رو ذخیره کنید و اون رو ببندید.

source /opt/openfoam30/etc/bashrc

لازم هست در این مرحله یک بار ترمینال خودتون رو ببندید و دوباره باز کنید تا فایلی که تغییر دادید دوباره فراخوانی بشه. نصب اُپنفوم در اینجا تکمیل شده. در ادامه لازم هست تا پوشه مربوط به کاربر تشکیل بشه و مثال های آموزشی اُپنفوم داخلش کپی بشند. برای این کار کافیه دو دستور زیر رو وارد بکنید. هربار یک دستور رو در ترمینال کپی کنید و اجرا کنید.

mkdir -p $FOAM_RUN
cp -r $FOAM_TUTORIALS $FOAM_RUN

حال برای مطمئن شدن از درست نصب شدن نرم افزار معمولا بهتر هست تا یکبار اون رو تست بکنید. با دستورات زیر شما می تونید به پوشه ساده ترین مثال اُپنفوم، یعنی Cavity برید و اون رو ران کنید.

cd $FOAM_RUN/tutorials/incompressible/icoFoam/cavity
blockMesh
icoFoam

در نهایت هم باید با استفاده از دستور زیر، داخل نرم افزار پاراویو برید و نتایج رو مشاهده کنید.

paraFoam